İzmir'de metal sektöründe tornacılıkla uğraşan ve bitkiler üzerine amatör çalışmalar yapan Cem Çuhacıoğlu, yaklaşık 11 yıl önce, farklı bir tür olduğunu düşündüğü bitkinin fotoğraf ve örneklerini Ege Üniversitesi Botanik Bahçesi ile Herbaryum Uygulama ve Araştırma Merkezi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Yıldırım ulaştırdı.
Yıldırım, Çuhacıoğlu ile yaptığı araştırmalar sonucunda türün literatürde kaydının olmadığını belirledi.
Bunun üzerine doktora öğrencisi Tuğkan Özdöl ve konu uzmanlarından Dr. Özal Güner ile beraber ortak bir çalışmaya başlatıldı.
Uzun yıllar süren saha ve laboratuvar çalışmasının ardından konuyla ilgili hazırlanan bilimsel makale, taksonomi dergisi Türler ve Habitatlar'da yayımlandı.
Bitkiye İzmir'e atfen "Efeçayı" adı verilirken, bilimsel ismi ise keşfi yapan Cem Çuhacıoğlu'na atıfla "Stachys cuhacioglui" oldu.
Prof. Dr. Hasan Yıldırım, AA muhabirine, deliçay olarak bilinen Stachys cinsinin ballıbabagiller (Lamiaceae) ailesinin en fazla tür içeren cinslerden birisi olduğunu ifade etti.
Stachys cinsinin Avustralya ve Yeni Zelanda hariç, esas olarak Akdeniz havzası olmak üzere Güneybatı Asya ile Kuzey ve Güney Amerika'da yayılış gösterdiğini aktaran Yıldırım, şunları kaydetti:
"Stachys cinsi olarak bilinen bitki cinsinin Türkçe adı esasında deliçay diye bilinir. Direkt çay olarak tüketilmez fakat yine bu dağ çayları gibi ada çayları gibi aynı grubun içerisinde yani ballıbabagiller grubunda de yer alır. Dünyada yaklaşık 435 civarında tür ve tür altı taksonla yayılış gösterir. Özellikle de Akdeniz Havzasına has bir bitki grubudur. Ülkemizde de toplamda 125 civarında tür ve tür altı takson bulunmaktadır. Bunların 67 tanesi sadece ülkemize has endemiklerdir. Bu bitki volkanik kayalar üzerinde yayılış gösteren ve toprakta kesinlikle yayılış göstermeyen çok yıllık bir bitki olduğunu vurgulayan Yıldırım, bu türün yakın akrabalarından belirgin olarak çiçek yapısı, tüy yapısı, tohum yapısı gibi belirgin farklılıklarla ayrılan bir bitkimiz olduğunu belirtti."
- Alzheimera karşı eczacılıkta kullanılması çalışmaları
Yıldırım, Efe çayının yaşam alanının sık sık orman yangını geçiren bir alan olması ve alanda yangın sonrası taraçalama ve yol açma çalışmalarının yoğun oluşu nedeniyle tehdit altında olduğunu söyledi.
Son yıllarda özellikle alzheimer üzerine ballıbabagillerin aktif maddelerinin keşfedildiğini dile getiren Prof. Dr. Hasan Yıldırım, "Efeçayı dediğimiz Stachys cuhacioglui türü üzerine eczacılık fakültesinde hocalarla birlikte çalışmalara başladık. Burada gelecekte belki de Alzheimer üzerine önemli işlevi olan bir aktif madde bulma şansımız da olacaktır. Çalışmalarımızın sonucunu biz de heyecanla beklemekteyiz." şeklinde konuştu.
Hasan Yıldırım, yeni bitki keşfi haberlerinden sonra zaman zaman, ülkenin dört bir tarafında "bu bitki bizim bu yörede de var" şeklinde yorumlar yapıldığını dile getirerek, bu bitkilerin zaten doğada mevcut olan bitkiler olduğunu hatta yöresel olarak bitkinin adının da olabileceğini vurguladı.
Bitkilerin bilim dünyası literatüründe bir adının olmamasından dolayı yeni tür olarak tanıttıklarını aktaran Yıldırım, halkın bakış açısıyla bilimsel yaklaşım ve çalışmanın oldukça farklı olduğunu vurguladı.
Hasan Yıldırım, bilim insanları olarak yeni bir türün kararını verirken en az 2-3 yıl detaylı çalışmalar yaparak bunun sonucuna vardıklarını sözlerine ekledi.
Cem Çuhacıoğlu ise uzun yıllardır fotoğraf çekerek amatör olarak bitkilerle ilgilendiğini dile getirerek, uzun bir bekleyişin ardından yeni bir tür keşfinde öncülük ettiği için oldukça mutlu olduğunu anlattı.
